Tüzel Kişi Kavramı Nedir? Tüzel kişi, gerçek kişilerden farklı olarak, kanun tarafından tanınan haklara ve yükümlülüklere sahip olan varlıklardır. Bu varlıklar, bir amaç doğrultusunda mal ve değerlerden oluşan bir bütünlük şeklinde de düşünülebilir.

Tüzel kişiler, kendi adlarına işlem yapabilirler, dava açabilirler ve davalı olabilirler, borçlanabilirler ve alacaklı olabilirler. Kısacası, gerçek kişiler gibi hukuki ehliyete sahiptirler.

Tüzel kişiler ikiye ayrılır:

• Kamu Hukuku Tüzel Kişileri: Devlet, belediyeler, kamu iktisadi teşebbüsleri gibi kanunla kurulmuş ve kamu hizmetlerini yerine getiren kuruluşlardır.
• Özel Hukuk Tüzel Kişileri: Şirketler, vakıflar, dernekler gibi özel kişiler tarafından kurulmuş olan kuruluşlardır.

Tüzel kişilerin bazı temel özellikleri şunlardır:

• Soyut Varlıklardır: Tüzel kişiler, elle tutulabilen ve gözle görülebilen varlıklar değildir. Soyut varlıklardır ve sadece kanunlar tarafından tanınırlar.
• Daimi Varlıklardır: Tüzel kişiler, kuruluşlarından itibaren varlıklarını sürdürürler. Üyelerinin değişmesi veya ölmesi, tüzel kişiliğin sona ermesine neden olmaz.
• Bir Amaca Sahiptirler: Tüzel kişiler, belirli bir amaç doğrultusunda kurulur ve faaliyet gösterirler.
• Hukuki Ehliyete Sahiptirler: Tüzel kişiler, kendi adlarına işlem yapabilirler, dava açabilirler ve davalı olabilirler, borçlanabilirler ve alacaklı olabilirler.
• Yönetim Organlarına Sahiptirler: Tüzel kişiler, faaliyetlerini yönetmek için yönetim organlarına sahiptirler.

Tüzel kişilerin kuruluşu ve sona ermesi, özel kanunlarla düzenlenmiştir. Örneğin, anonim şirketlerin kuruluşu ve sona ermesi Ticaret Kanunu’nda, vakıfların kuruluşu ve sona ermesi ise Vakıflar Kanunu’nda düzenlenmiştir.

Tüzel Kişilik Kazanılmasının Koşulları Nelerdir?

Tüzel kişilik kazanabilmek için, Türk Medeni Kanunu’nda (TMK) ve ilgili özel kanunlarda belirtilen bazı koşulların sağlanması gerekir. Bu koşullar genel olarak iki ana başlık altında ele alınabilir:

1. Örgütlenme Koşulları:

• Mal varlığı: Tüzel kişiliğin kurulması için öncelikle bir mal varlığının olması gerekir. Bu mal varlığı, para, taşınmaz, araç-gereç gibi somut mallardan veya fikri haklar, alacaklar gibi soyut mallardan oluşabilir.
• Yönetim organı: Tüzel kişiliğin faaliyetlerini yönetmek için bir yönetim organının olması gerekir. Bu yönetim organı, genel kurul, yönetim kurulu, mütevelli heyeti gibi farklı isimlerle anılabilir.
• Gerekli belgeler: Tüzel kişiliğin kurulması için gerekli olan sözleşme, tüzük, ana sözleşme gibi belgelerin hazırlanması ve ilgili mercilere sunulması gerekir.

2. Hukuki Ehliyet Koşulları:

• Kanuni ehliyet: Tüzel kişiliğin kazanılabilmesi için, kuruluşunun kanunlara uygun olması gerekir. Yani, kuruluş amacı ve şekli hukuka aykırı olamaz.
• Özel ehliyet: Kurulan tüzel kişiliğin türüne göre özel ehliyet koşulları da aranabilir. Örneğin, bir vakfın kurulabilmesi için kurucusunun vakıf kurma ehliyetine sahip olması gerekir.

Tüzel kişilik kazanma işlemi, genel olarak şu şekilde gerçekleşir:

• Gerekli koşulların sağlanması
• Gerekli belgelerin hazırlanması
• İlgili mercilere başvuru yapılması
• Başvurunun incelenmesi ve değerlendirilmesi
• Başvurunun kabul edilmesi halinde, tüzel kişiliğin kazanılması

Tüzel kişilik kazanmanın bazı önemli sonuçları şunlardır:

• Tüzel kişi, kendi adına işlem yapabilir, dava açabilir ve davalı olabilir.
• Tüzel kişi, borçlanabilir ve alacaklı olabilir.
• Tüzel kişi, mülk edinebilir ve mülkiyet hakkı kullanabilir.
• Tüzel kişi, vergi mükellefiyeti altına girer.

Tüzel Kişilerin Çeşitleri Nelerdir?

Tüzel kişiler, kuruluş biçimlerine ve amaçlarına göre farklı türlere ayrılır. En yaygın tüzel kişilik türleri şunlardır:

1. Kamu Hukuku Tüzel Kişileri:

• Devlet: Bir ülkenin tüm siyasi ve hukuksal yetkilerini elinde bulunduran en üst kuruluştur.
• Belediyeler: Belirli bir bölgede yaşayan insanların yerel yönetimlerini sağlayan kuruluşlardır.
• Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT’ler): Devlet tarafından kurulan ve kamu hizmeti gören ancak özel sektör işletmelerine benzer şekilde yönetilen kuruluşlardır.
• İdareler: Devletin belirli bir görevi yerine getirmek için kurduğu kuruluşlardır. Örneğin, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı gibi.

2. Özel Hukuk Tüzel Kişileri:

• Şirketler: Kazanç sağlamak amacıyla kurulan ve belirli bir sermaye ile faaliyet gösteren kuruluşlardır. Anonim şirketler, limited şirketler, komandit şirketler ve kolektif şirketler gibi farklı türleri vardır.
• Dernekler: Belirli bir amaca ulaşmak için bir araya gelen kişilerin oluşturduğu kuruluşlardır. Kar amacı gütmezler ve üye aidatları ile faaliyet gösterirler.
• Vakıflar: Belirli bir amaca vakfedilmiş olan mal varlığı ile faaliyet gösteren kuruluşlardır. Kar amacı gütmezler ve vakıf kurucusunun belirlediği amaç doğrultusunda faaliyet gösterirler.
• Kooperatifler: Ortaklarının ortak ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulan kuruluşlardır. Kar amacı gütmezler ve üyelerinin katılımı ile yönetilirler.
• Senlikalar: Çalışanların haklarını korumak ve geliştirmek için kurulan kuruluşlardır.

Bunlara ek olarak:

• Siyasi partiler: Siyasi amaçlarla faaliyet gösteren kuruluşlardır.
• Meslek odaları: Belirli bir meslekte faaliyet gösteren kişilerin oluşturduğu kuruluşlardır.
• Dernek ve vakıf federasyonları: Birden fazla dernek veya vakfın oluşturduğu kuruluşlardır.
• Vakıf senetleri: Belirli bir amaca vakfedilmiş olan mal varlığı ile faaliyet gösteren kuruluşlardır.

Tüzel kişiliklerin her bir türünün kendine özgü kuruluş şekli, yönetim şekli, faaliyet şekli ve hukuki ehliyet gibi özellikleri vardır. Bu bilgiler, genel bir çerçeve çizmek için verilmiştir. Daha detaylı bilgi için ilgili kanunlara ve yönetmeliklere bakılmalıdır.

Tüzel Kişinin Kuruluş Sistemleri Nelerdir?

Tüzel kişilerin kuruluş sistemleri, devletin tüzel kişiliğe karşı tutumuna bağlı olarak üç ana gruba ayrılır:

1. Serbest Kuruluş Sistemi:

• Bu sistemde, tüzel kişiliğin kurulması için devletin iznine veya onayına ihtiyaç duyulmaz.
• Kurucular, gerekli şartları sağlayarak ve ilgili belgeleri hazırlayarak tüzel kişiliği kurabilirler.
• Bu sistem, dernekler, vakıflar, kooperatifler gibi sivil toplum kuruluşlarının kuruluşunda kullanılır.

2. İzin Sistemi:

• Bu sistemde, tüzel kişiliğin kurulması için devletin iznine ihtiyaç duyulur.
• Kurucular, gerekli şartları sağlayarak ve ilgili belgeleri hazırladıktan sonra ilgili devlet kurumuna başvuruda bulunurlar.
• Devlet kurumu, başvuruyu inceleyerek ve gerekli kontrolleri yaptıktan sonra tüzel kişiliğin kurulmasına izin verir veya reddeder.
• Bu sistem, anonim şirketler, limited şirketler, komandit şirketler gibi ticari işletmelerin kuruluşunda kullanılır.

3. Tescil Sistemi:

• Bu sistemde, tüzel kişiliğin kurulması için devletin tesciline ihtiyaç duyulur.
• Kurucular, gerekli şartları sağlayarak ve ilgili belgeleri hazırladıktan sonra ilgili devlet kurumuna başvuruda bulunurlar.
• Devlet kurumu, başvuruyu inceleyerek ve gerekli kontrolleri yaptıktan sonra tüzel kişiliği tescil eder.
• Tescil işlemi tamamlandıktan sonra tüzel kişilik kazanılmış olur.
• Bu sistem, kamu kurumları, belediyeler, KİT’ler gibi kamu tüzel kişilerinin kuruluşunda kullanılır.

Tüzel kişiliğin kuruluş sisteminin seçilmesinde:

• Tüzel kişiliğin türü
• Tüzel kişiliğin amacı
• Tüzel kişiliğin faaliyet göstereceği alan
• Devletin ilgili mevzuatı gibi faktörler göz önünde bulundurulur.