Kamuoyunda 1. Yargı Paketi olarak bilinen “105 Sıra Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tefklifi” Mecliste kabul edilerek yasalaştı. 24.10.2019 tarihinde Resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girdi.

Bu kanunla birlikte ceza hukukunda Seri Muhakeme Usulü ve Basit Yargılama Usulü olmak üzere iki yeni yargılama usulü getirildi.

Seri Muhakeme usulü soruşturma aşamasında uygulanacak bir yenilik iken, basit yargılama usulü kovuşturma aşamasında, yani dava açıldıktan sonra uygulanacaktır.

Bu makalemizde basit yargılama usulü nedir, ne zaman yürürlüğe girecek, hangi suçlarda basit yargılama usulü uygulanabilir, şartları nelerdir, nasıl itiraz edilir gibi konulara değinilecektir.

Basit Yargılama Usulü Ceza Muhakemesi’nin mülga 251. maddesinde şu şekilde düzenlenmiştir.

“MADDE 251 –

(1) Asliye ceza mahkemesince, iddianamenin kabulünden sonra adli para cezasını ve/veya üst sınırı iki yıl veya daha az süreli hapis cezasını gerektiren suçlarda basit yargılama usulünün uygulanmasına karar verilebilir.

 (2) Basit yargılama usulünün uygulanmasına karar verildiği takdirde mahkemece iddianame; sanık, mağdur ve şikâyetçiye tebliğ edilerek, beyan ve savunmalarını on beş gün içinde yazılı olarak bildirmeleri istenir. Tebligatta duruşma yapılmaksızın hüküm verilebileceği hususu da belirtilir. Ayrıca, toplanması gereken belgeler, ilgili kurum ve kuruluşlardan talep edilir.

(3) Beyan ve savunma için verilen süre dolduktan sonra mahkemece duruşma yapılmaksızın ve Cumhuriyet savcısının görüşü alınmaksızın, Türk Ceza Kanununun 61 inci maddesi dikkate alınmak suretiyle, 223 üncü maddede belirtilen kararlardan birine hükmedilebilir. Mahkûmiyet kararı verildiği takdirde sonuç ceza dörtte bir oranında indirilir.

(4) Mahkemece, koşulları bulunması hâlinde; kısa süreli hapis cezası seçenek yaptırımlara çevrilebilir veya hapis cezası ertelenebilir ya da uygulanmasına sanık tarafından yazılı olarak karşı çıkılmaması kaydıyla hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilir.

 (5) Hükümde itiraz usulü ile itirazın sonuçları belirtilir.

(6) Mahkemece gerekli görülmesi hâlinde bu madde uyarınca hüküm verilinceye kadar her aşamada duruşma açmak suretiyle genel hükümler uyarınca yargılamaya devam edilebilir.

(7) Basit yargılama usulü, yaş küçüklüğü, akıl hastalığı, sağır ve dilsizlik hâlleri ile soruşturma veya kovuşturma yapılması izne ya da talebe bağlı olan suçlar hakkında uygulanmaz.

(8) Basit yargılama usulü, bu kapsama giren bir suçun, kapsama girmeyen başka bir suçla birlikte işlenmiş olması hâlinde uygulanmaz.”

A- BASİT YARGILAMA USULÜ ŞARTLARI NELERDİR

1- Basit Yargılama Usulü Hangi Suçlarda Uygulanır?

a- Öncelikle dava Asliye Ceza Mahkemesinde görülen bir dava olmalıdır. Ağır Ceza Mahkemesinin görev alanına giren suçlarda basit yargılama usulü uygulanamaz.

b-  Adli para cezasını ve/veya üst sınırı iki yıl veya daha az süreli hapis cezasını gerektiren suçlarda basit yargılama usulünün uygulanmasına karar verilebilir.

c-  Yaş küçüklüğü,

      Akıl hastalığı,

      Sağır ve dilsizlik hâlleri

      ve,

      Soruşturma veya kovuşturma yapılması izne ya da talebe bağlı olan suçlar

hakkında basit yargılama usulü uygulanamaz.

d- Sadece şartların sağlanması yeterli değildir. Mahkemenin basit yargılama usulünü uygun bulması gereklidir. Mahkemece gerekli görülmesi halinde hüküm verilinceye kadar duruşma açmak suretiyle genel hükümler uyarınca yargılamaya devam edilebilir.

e- Basit yargılama usulünün uygulanmasına karar verildiği takdirde mahkemece iddianame; sanık, mağdur ve şikâyetçiye tebliğ edilerek, beyan ve savunmalarını on beş gün içinde yazılı olarak bildirmeleri istenir.

Tebligatta duruşma yapılmaksızın hüküm verilebileceği hususu da belirtilir.

Ayrıca, toplanması gereken belgeler, ilgili kurum ve kuruluşlardan talep edilir.

f- Mahkemece, koşulları bulunması hâlinde; kısa süreli hapis cezası seçenek yaptırımlara çevrilebilir veya hapis cezası ertelenebilir ya da uygulanmasına sanık tarafından yazılı olarak karşı çıkılmaması kaydıyla hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilir.

g- Mahkûmiyet kararı verildiği takdirde sonuç CEZA DÖRTTE BİR ORANINDA İNDİRİLİR.

h- Basit yargılama usulü, bu kapsama giren bir suçun, kapsama girmeyen başka bir suçla birlikte işlenmiş olması hâlinde uygulanmaz.

ı- Bu kanun Resmi Gazete’de 23.10.2019’da yürürlüğe girse de, 5271 Sayılı Kanuna eklenen geçici 5. madde  ile basit yargılama usulüne ilişkin hükümler 01/01/2020 tarihinden itibaren uygulanacaktır.

B- BASİT YARGILAMA USULÜNDE İTİRAZ

Basit Yargılama Usulünde verilen karara karşı itiraz yoluna gidilebilir. Karara nasıl itiraz edileceği Ceza Muhakemesi Kanunu’nun yürürlüğe girecek olan 252. maddesinde düzenlenmiştir.

“Basit yargılama usulünde itiraz

MADDE 252 –

(1) 251 inci madde uyarınca verilen hükümlere karşı itiraz edilebilir. Süresi içinde itiraz edilmeyen hükümler kesinleşir.

(2) İtiraz üzerine hükmü veren mahkemece duruşma açılır ve genel hükümlere göre yargılamaya devam olunur. Taraflar gelmese bile duruşma yapılır ve yokluklarında 223 üncü madde uyarınca hüküm verilebilir. Taraflara gönderilecek davetiyede bu husus yazılır. Duruşmadan önce itirazdan vazgeçilmesi hâlinde duruşma yapılmaz ve itiraz edilmemiş sayılır.

(3) Mahkeme, ikinci fıkra uyarınca hüküm verirken, 251 inci madde kapsamında basit yargılama usulüne göre verdiği hükümle bağlı değildir. Ancak, itirazın sanık dışındaki kişiler tarafından yapıldığı hâllerde 251 inci maddenin üçüncü fıkrası uyarınca yapılan indirim korunur.

(4) İtiraz üzerine verilen hükmün sanık lehine olması hâlinde, bu hususların itiraz etmemiş olan diğer sanıklara da uygulanma olanağı varsa bu sanıklar da itiraz etmiş gibi verilen kararlardan yararlanır.

(5) İkinci fıkra uyarınca verilen hükümlere karşı genel hükümlere göre kanun yoluna başvurulabilir.

(6) Birinci fıkradaki itirazın, süresinde yapılmadığı veya kanun yoluna başvuru hakkı bulunmayan tarafından yapıldığı mahkemesince değerlendirildiğinde dosya, 268 inci maddenin ikinci fıkrası uyarınca itirazı incelemeye yetkili olan mercie gönderilir. Mercii bu sebepler yönünden incelemesini yapar ve kararını gereği için mahkemesine gönderir.”

1- Basit Yargılama Usulünde İtiraz Nasıl Yapılır

a- Öncelikle itiraz süresine dikkat edilmelidir. Yargı Paketinde basit yargılama usulüne ilişkin özel bir itiraz süresini öngören madde hükmü bulunmamaktadır. O halde Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 268. maddesi burada uygulanacaktır.

“İtiraz usulü ve inceleme mercileri
Madde 268 – (1) Hâkim veya mahkeme kararına karşı itiraz, kanunun ayrıca hüküm koymadığı hâllerde 35 inci maddeye göre ilgililerin kararı öğrendiği günden itibaren yedi gün içinde kararı veren mercie verilecek bir dilekçe veya tutanağa geçirilmek koşulu ile zabıt kâtibine beyanda bulunmak suretiyle yapılır.”

Görüldüğü üzere basit yargılama usulünde verilen kararın öğrenildi tarihten itibaren yedi gün içerisinde kararı veren mercie itiraz edilmesi gerekmektedir.

b- İtiraz üzerine hükmü veren mahkemece duruşma açılır ve genel hükümlere göre yargılamaya devam olunur. Taraflar gelmese bile duruşma yapılır ve yokluklarında 223 üncü madde uyarınca hüküm verilebilir. Bu husus önemlidir. Duruşma kaçırıldığı takdirde savunma yapamadan dosyanızda karar verilebilir.

c- En çok merak edilen konulardan bir tanesi basit yargılama olduğu için cezada alınan dörtte birlik indirimin itiraz halinde korunup korunmayacağıdır. Sanığın karara itiraz edip etmemesine göre kanun maddesinde ikili bir ayırıma gidilmiştir.

• Sanık karara itiraz ettiyse:  Kanun maddesinde, yargıç verdiği indirim oranlı kararla artık bağlı değildir denilmektedir. Ancak bu, verilen indirim her halükarda kaldırılır  anlamına da gelmemektedir. İndirim hususu yine yargıcın takdirine bırakılmıştır. Uygulamada yargıçların nasıl davranacaklarını göreceğiz. Kanımca bu düzenleme doğru değildir. Sınav kağıdını kontrol etmek isteyen öğrenciye “fazla verdiysem geri alırım” diyen öğretmen gibi, yasa yolunu kullanmak isteyen sanığa “indirimi kaldırabilirim” şeklinde aba altından sopa göstermek “hukuk devleti” ilkesi ile bağdaşmaz.
• Sanık dışındakiler yani müşteki/katılan karara itiraz ettiyse: Kanun maddesinde, yapılan indirim korunur denilmektedir. Ancak sanığın yine de daha fazla ceza alması ihtimali mevcuttur. Sanığın karara itiraz etmemesi, yalnızca dörtte birlik indirim oranını  korumaktadır. Bu halde diğerinden farklı olarak indirimin uygulanıp uygulanması yargıcın takdirine bırakılmamıştır.

d- İtiraz üzerine verilen hükmün sanık lehine olması hâlinde, bu hususların itiraz etmemiş olan diğer sanıklara da uygulanma olanağı varsa bu sanıklar da itiraz etmiş gibi verilen kararlardan yararlanır.

e- İtiraz üzerine verilen hükümlere karşı genel hükümlere göre kanun yoluna başvurulabilir.

f- 01/01/2020 tarihi itibarıyla kovuşturma evresine geçilmiş, hükme bağlanmış veya kesinleşmiş dosyalarda basit yargılama usulü uygulanmaz.